CRNA TRAVA – Crna Trava je jedna od retkih oblasti koju u celini naseljava samo srpsko stanovnistvo sa dosta svojih stecenih specificnosti. Samo mesto i manastir bili su metoh nekada pravoslavne Aja Sofije. Ostala teritorija nije bila naseljena osim u doba rimljana. U poznijem turskom periodu pocinje u oblasti Crne Trave i Vlasine rudarenje – gvozdena ruda, najbolja, od koje se radila i sablja dimiskija damaskinja.
Samo mesto Crna Trava je sada metoh dzamije Aja Sofije i ima izuzetnu autonomiju, garantovanu sa cak osam fermana. Turcin je smeo samo da se zadrzi koliko da potkuje konja. Crna Trava kupuje od Turaka za sto oka pastrmke status varosice i isti dobija mnogo ranije od većine sadasnjih gradova.
Crnotravci su vecinom naseljeni od Srba iz Raske oblasti, Kopaonika i Rudnika, tada velikih rudarskih regiona, a sa Kosova naseljavanje se desava u vreme Seobe srba. Naseljavanje Crne Trave odvijalo se uglavnom u poslednjih 250 godina. Relativno kratak boravak najveceg broja crnotravaca na ovom prostoru cini da se crnotravci znacajno razlikuju od okolnog, autohtnog starosedelackog, takodje srpskog stanovnistva. Po svom etnosu i poreklu najblizi su Vlasincima. Vlasinci, pored milenijmuskog postojanja i odrzanja na svojoj teritoriji sa stalnim srpskim predznakom, imaju, sa rudarstvom, veliki priliv stanovnistva iz istih krajeva kao i Crna Trava.
Dakle sa rudarenjem u Crnu Travu i Vlasinu dosli su i rudari sa Kopaonickog i Rudnickog vilaeta i nesto porodica iz Zletova i Kratova. Ovaj kraj vremenom postaje “divlji zapad” dela turske imperije. Dolaskom u rudarsku oblast Crne Trave svako ko bi se prihvatio rudarenja u nekom od samokova nije podlegao nikakvom zakonu i ranijem progonu. (Devetoro brace iz Zuca pored Avale bekstvom u Crnu Travu formirase devet sela nazvanih kasnije po njihovim imenima Lazaricevi, Jovanovci, Veljkovci, Petrovci, Pavlovci, Stepanovci, itd. Naseljavanje u prvom talasu je iz Raske oblasti i iz Hercegovine (Niksic) i Pljevlja tj. stanovnistva koje je kao i Cemernicka oblast Crne Trave lezalo na jednom od Carskih puteva. Posle Prve, a narocito Druge seobe Srba, nastaje intenzivno naseljavanje Crne Trave sa Kosova. Postoji i vise sela naseljenih iz uze Crne Gore. Oslobadjanjem Srbije nakon Prvog ustanka trecina Crnotravaca iseljava se u Kragujevac i okolinu. Godine 1878 oslobadjanjem dela juzne Srbije oslobodjena su Crna Trava i Vlasina. Tada se znacajan broj crnotravaca i vlasinaca iseljava u Toplicu i Pustu reku.
Felik Kanic u knjizi “Srbija, zemlja i stanovnistvo” kaze o kolonizaciji Toplice: “Uglavnom su kao najbolji vazili kolonisti iz Vlasine, a posebno 30 crnotravskih porodica koje su se pored 27 vranjskih naselile u Bresancicu. Doseljenici su stigli sa mnogo stoke i novca, sami su sagradili svoje kuce, brzo se aklimatizovali u ravnici i drzali su mnogo do morala svojih zena”.
Pedestak godina kasnije, kopmandant “Gvozdenog puka”, koji je vecinskog sastava bio iz toplice, general Radovan Popovic, poreklom iz Crne Trave, uocio je neverovatanu brojnost crnotravaca u toj slavnoj jedinici srpske vojske. Isto se desilo i u cuvenom Toplickom ustanku u periodu Prvog svetskog rata. Simbioza crnotravaca i brojnijih crnogoraca stvorila je vrhunski ratnicki potencijal ovog podrucja. Nakon drugog Svetskog rata iseljava se 90% Crnotravaca, uglavnom u Beograd. (Sajt: Novi Crnotravac)
